علائم، درمان و رژیم سندرم روده‌ تحریک پذیر

سندرم روده تحریک پذیر (IBS: irritable bowel syndrome) به مجموعه‌ای از علائم گفته می‌شود که روده فرد را درگیر می‌کند و با کولون اسپاسمی و کولون تحریک پذیر نیز شناخته می‌شوند. این علائم در هر فرد و در هر زمان می‌توانند متفاوت باشند.

  سندرم روده تحریک پذیر سبب مشکلات جدی‌تر مثل سرطان کولون نمی‌شود، اما با این حال می‌تواند سبب اختلال در زندگی فرد شود.  IBS اصولا قبل از 35 سالگی شروع می‌شود و تاکنون شواهدی مبنی بر اینکه سندروم روده تحریک پذیر ارثی است وجود ندارد.

در ادامه این مطالب را مطالعه خواهید کرد :

• علائم سندرم روده تحریک پذیر
• انواع IBS یا سندرم روده تحریک پذیر
• سندرم روده تحریک پذیر در خانم‌ها
• درد ناشی از سندرم روده تحریک پذیر
• علل ایجاد سندرم روده تحریک پذیر
• رژیم غذایی بیماران سندرم روده تحریک پذیر (IBS)
• لیست غذاهای مضر برای سندرم روده تحریک پذیر
• گیاهان دارویی مفید برای سندرم روده تحریک پذیر
• IBS  و استرس

علائم سندرم روده تحریک پذیر

• احساس گرفتگی شکم یا کرامپ
• یبوست
• اسهال
• نفخ

انواع IBS یا سندرم روده تحریک پذیر

برای شناخت بهتراین سندرم، بهتر است ابتدا با انواع سندرم روده تحریک پذیر وعلائم و ویژگی‌های هر نوع آشنا شویم.

IBS D (سندروم روده تحریک پذیر همراه با اسهال):

در این نوع درد و ناراحتی در شکم ایجاد می‌شود که می‌تواند همراه با حالت تهوع باشد و بعد از آن احساس فوری دفع مدفوع به فرد دست می‌دهد. این علائم حداقل 3 بار در ماه به فرد دست می‌دهد.

IBS C (سندروم روده تحریک پذیر همراه با یبوست):

این نوع روده تحریک پذیر بیشتر در نوجوانان و جوانان دیده می‌شود و در این حالت حرکات روده‌ی فرد کاهش می‌یابد و دفع مدفوع در فرد سخت می‌شود. نفخ از دیگر علائم این حالت است.

IBS M (سندروم روده تحریک پذیر ترکیبی):

در این حالت فرد ممکن است در زمان‌های مختلف نوع اسهال یا یبوست را تجربه کند. تحقیقات نشان داده درد شکم و نفخ در این حالت می‌تواند شدید تر از دو حالت قبل باشد.

سندرم روده تحریک پذیر در خانم‌ها

معمولا شدت علائم سندرم روده تحریک پذیر در زمان قاعدگی یا نزدیک به آن افزایش می‌یابد. خانم‌هایی که به سن یائسگی رسیده‌اند علائم با شدت خفیف‌تری را تجربه می‌کنند.

همچنین در بعضی از خانم‌ها علائم IBS در زمان بارداری افزایش می‌یابد. به طور کلی علائم سندروم روده تحریک پذیر در خانم‌ها بیشتر از مردان است.

درد ناشی از سندرم روده تحریک پذیر

درد ناشی از IBS به شکل کرامپ یا گرفتگی شکم است که حداقل با دو تا از علائم زیر همراه می‌شود:

• بهبود درد بعد از دفع
• تغییر در تعداد دفعات دفع مدفوع
• تغییر در شکل مدفوع

علل ایجاد سندرم روده تحریک پذیر

واقعیت این است که علت اصلی ایجاد سندرم روده تحریک پذیر ناشناخته است و عوامل مختلفی در ایجاد آن احتمالا دخیل است. حساس پذیری بیش از حد کولون یا اثرات سیستم ایمنی از جمله علل احتمالی است.

احتمال ایجاد IBS بعد از یک عفونت باکتریایی در روده وجود دارد. به طور کلی به دلیل وجود عوامل مختلف، پیشگیری از این سندروم کار راحتی نیست.

رژیم غذایی بیماران سندرم روده تحریک پذیر (IBS)

برای بیشتر افراد تغییر رژیم غذایی می تواند مقدار بسیار زیادی از علائم سندرم روده تحریک پذیر را کاهش دهد. اما باید توجه کنید که یک رژیم غذایی ثابت برای بیماران سندرم روده‌ی تحریک پذیر وجود ندارد و برای هر فردی متفاوت است. در ادامه انواع رژیم‌ سندرم روده‌ی تحریک پذیر می‌توانند به افراد کمک کنند را با هم بررسی می‌کنیم.

رژیم پرفیبر برای سندرم روده تحریک پذیر

مصرف فیبر باعث افزایش حجم توده مدفوع می‌شود و حرکات آن را بهبود می‌بخشد. به طور کلی افراد بزرگسال باید روزانه 20 تا 35 گرم فیبر مصرف کنند.

میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل از منابع خوب فیبر هستند. این نوع رژیم در بعضی افراد نه تنها کمک نمی‌کند بلکه باعث بدتر شدن علائم فرد می‌شود. اگر فرد دچار نفخ زیادی می‌شود بهتر است تنها از فیبرهای محلول استفاده کنند. برای اطلاع در مورد انواع فیبر و تفاوت فیبر محلول و نامحلول این مطلب را بخونید:

فیبرهای غذایی با تمام نکات و ناگفته‌ها + جدول میزان فیبر در غذاها

رژیم کم فیبر

رژیم پر‌فیبر می‌تواند سبب بهبود بسیاری از افراد شود اما با این حال تعدادی از مبتلایان به IBS نه تنها با دریافت زیاد فیبر بهبود نمی‌یابند بلکه بدتر هم می‌شوند.

پس باید فیبر را از رژیم غذایشان حذف کنند؟ خیر، تجربه نشان داده بسیاری از این افراد تنها به دلیل فیبرهای نامحلول دچار مشکل می شوند و اگر تنها از فیبرهای محلول استفاده کنند علائمشان بدتر نمی‌شود.

رژیم بدون گلوتن

رژیم بدون گلوتن نیز یک رژیم سندرم روده تحریک پذیر به حساب می‌آید.

گلوتن یک نوع پروتئین است که در بعضی غلات وجود دارد و در رژیم غذایی روزانه ما در انواع مختلف نان‌ها و ماکارونی یافت می‌شود. روده بعضی افراد عدم تحمل به این پروتئین دارد و با مصرف گلوتن ممکن است روده هایشان آسیب ببیند.

بعضی از افرادی که حساسیت یا عدم تحمل به گلوتن دارند ممکن است IBS  را نیز تجربه کنند و تجربه نشان داده حذف مواد غذایی حاوی گلوتن می‌تواند باعث بهبود علائم و مشکلات شود.

برای انجام این رژیم در قدم اول گندم، جو و جو چاودار را از رژیم غذایتان حذف کنید و ببینید آیا بهبودی در وضعیت شما ایجاد شده یا خیر.

اگر این امر سبب بهبودی شما شد می توانید به راحتی از یک رژیم غذایی بدون گلوتن پیروی کنید. امروزه اکثر فروشگاه های بزرگ محصولات فاقد گلوتن دارند که می‌توانید از آن ها استفاده کنید.

رژیم حذفی

یکی از بهترین نوع رژیم برای سندرم روده تحریک پذیر این است که یک یادداشت از تمام مواد غذایی مصرفی بردارید و مشخص کنید بعد از مصرف کدام از مواد علائم در شما ایجاد می شود یا مشکلات گوارشی تشدید می‌شود.

سپس هر کدام از این مواد غذایی را به تنهایی برای یک مدت طولانی (12هفته) حذف کنید. با این کار اگر علام گوارشی بسیار کاهش یافت یا حذف شد شما متوجه می‌شوید به ماده غذایی حذف شده حساسیت داشتید.

قهوه، شکلات، فیبر نامحلول و آجیل ها بیشترین مواد غذایی هستند که افراد با حذف آن ها احساس بهبود می‌کند.

رژیم غذایی کم چرب

مصرف مقدار زیادی غذاهای پر چرب مخصوصا غذاهای سرخ کردنی و چربی های اشباع سبب مشکلات مختلفی برای سلامتی فرد مثل سرطان، بیماری‌های قلبی عروقی و … می شود.

همچنین تحقیقات نشان داده مصرف طولانی مدت غذاهای پرچرب برای مبتلایان به IBS نیز مضر است. علاوه بر این‌ها غذاهای پرچرب اصولا فیبر کمی دارند و همانطور که قبلا گفتیم رژیم پر فیبر می‌تواند برای بسیاری از افراد مفید باشد.

لیست غذاهای مضر برای سندرم روده تحریک پذیر

همانطور که در قبل توضیح دادیم، یک قاعده‌ی کلی برای مواد غذایی مفید و مضر برای مبتلایان به IBS وجود ندارد. اما یکسری از غذاها بیشتر سبب ناراحتی این افراد می‌شوند:

• منابع غذایی فیبر نامحلول مثل:
  • غلات مثل جو دو سر
  • گیاهان ریشه‌ای مثل هویج
  • بعضی میوه ها مثل انبه و پرتقال
  • حبوبات مثل لوبیا
• مواد حاوی گلوتن مثل گندم و جو چاودار
• لبنیات: البته حذف کامل لبنیات توصیه نمی‌شود. ابتدا لبنیات پر‌چرب را حذف کنید، در صورت عدم بهبود از لبنیات بدون لاکتوز مثل شیرهای بدون لاکتوز و ماست استفاده کنید و در آخر حتما زیر نظر متخصص تغذیه یا پزشک لبنیات را بطور کامل حذف کنید تا در صورت نیاز مکمل دریافت کنید.
• غذاهای سرخ کردنی
• نوشیدنی‌های کافئین دار مثل قهوه
• محصولات فراوری شده مثل سوسیس و کالباس
• شیرین کننده‌های مصنوعی که در نوشابه‌های بدون قند و بعضی از آدامس‌ها یافت می‌شود.
• الکل
• شکلات
• سیر و پیاز

باز هم تاکید می‌کنیم نیاز نیست یکباره همه ی مواد غذایی نام برده را حذف کنید چون ممکن است شما تنها به یکی از آن ها حساسیت داشته باشید.

گیاهان دارویی مفید برای سندرم روده تحریک پذیر

مطالعات بر روی گیاهان دارویی موثر بر IBS محدود است و نتایج ضد و نقیضی وجود دارد اما با این حال چند گیاه که ممکن است مفید باشند و عوارض جانبی ندارند را به شما معرفی می کنیم:

آلوئه ورا

تنها یک مطالعه نشان داده است که مصرف آلوئه ورا برای افراد مبتلا به یبوست مفید است اما اثر آن بر روی دردهای شکمی مشخص نیست.

عرق نعنا

مطالعات مختلف نشان داده اند عرق نعنا اثرات مفیدی بر روی دستگاه گوارش دارد اما مطالعاتی که به طور اختصاصی برای افراد مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر باشد محدود است. با این حال مصرف به اندازه‌ی عرق نعنا ضرری ندارد و می‌توانید در صورت ابتلا زیر نظر متخصص تغذیه مصرف کنید.

چای بابونه

بابونه خواص ضد التهابی بسیار زیادی دارد و یکی از محبوب‌ترین دمنوش‌ها در جهان است که مطالعات مختلف فواید آن را تایید کرده‌اند. بابونه می‌تواند در بسیاری از افراد به طور موثری سبب بهبود مشکلات گوارشی شود. البته دقت کنید در بعضی افراد نه تنها فایده‌ای ندارد بلکه سبب بدتر شدن علائم هم می‌شود.

چای رازیانه

چای رازیانه به طور موثر می تواند سبب بهبود نفخ و درد شکم شود. اثر رازیانه بر روی افراد مبتلا به IBS مورد بررسی قرار گرفته و نتایج بسیار رضایت بخش بوده است. اما رازیانه نیز مانند چای بابونه در بعضی افراد نه تنها باعث بهتر شدن نمی‌شود بلکه خود یکی از ترکیبات ممنوع در سندرم روده تحریک پذیر به شمار می‌رود.

IBS و استرس

مقدار بسیار زیادی از حرکات دستگاه گوارش توسط دستگاه عصبی کنترل می‌شود و داشتن استرس می‌تواند اثر مستقیم بر سلول‌های عصبی داشته باشد و در نتیجه سبب فعالیت غیر عادی دستگاه گوارش شود.

در واقع تخمین زده می‌شود 40 تا 60 درصد افراد مبتلا به IBS دچار یک مشکل عصبی مثل اضطراب یا افسردگی هستند.

استرس از راه‌های زیر می‌تواند سبب بدتر شدن علائم سندرم روده تحریک پذیر شوند:

• کاهش جریان خون روده
• افزایش نفوذپذیری دستگاه گوارش
• فعال کردن سیستم ایمنی
• افزایش التهاب

مانند رژیم غذایی سندرم روده تحریک پذیر ، یکی از بهترین کارها برای مدیریت استرس یادداشت برداری است. به این صورت که شما تمام اتفاقات و علائم گوارشی که در شما اتفاق می افتد را می‌نویسید و به این شکل به موارد استرس‌زا در زندگی خود پی می‌برید.

وقتی با موارد استرس‌زا در زندگیتان آشنا شدید زمان کنترل آن‌ها می رسد. به این منظور حتما با یک متخصص یا مشاور صحبت کنید.

همچنین سعی کنید مواردی که سبب استرس بیشتر در طول روز می‌شود را از خود دور کنید. برای مثال میزان مصرف چای و قهوه را کاهش دهید و حتما روزانه 8 ساعت خواب مفید داشته باشید.

در پایان اگر دچار این مشکل هستید اصلا نگران نباشید و در اولین فرصت با یک متخصص تغذیه یا پزشک مشورت کنید. داشتن یک سبک زندگی سالم و به دور از استرس که شامل ورزش، عدم مصرف دخانیات و الکل است می تواند IBS را تا مقدار بسیار زیادی کنترل کند.

منابع:

webmd.com: What Is Irritable Bowel Syndrome (IBS)?
healthline.com: 12 Foods to Avoid with IBS
healthline.com: 12 Things People with IBS Are Tired of Hearing
healthline.com: Everything You Want to Know About IBS
healthline.com: 9 Signs and Symptoms of Irritable Bowel Syndrome (IBS)
irritablebowelsyndrome.net: My 5 Top Herbs for IBS (That Don’t Include Ginger or Mint!)
verywellhealth.com: Natural Remedies for IBS