درمان خانگی ورم پلک بالای چشم بر اثر ضربه، گریه، عفونت (فوری)

پف کردن پلک چشم یا بادکردن پلک چشم ممکن است امری عادی و طبیعی باشد طوری که برخی افراد هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شوند با نگاه کردن به صورت خود در آینه با آن مواجه شوند. اما پف کردن پلک چشم همیشه بدون دلیل و عادی نیست. در این مقاله از ژن سبز دلایل مختلف پف کردن چشم و درمان‌های خانگی آن را بررسی می‌کنیم.

برخی نکات مهم در مورد مقاله درمان خانگی ورم پلک بالای چشم

دلایل ایجاد پف و ورم چشم

دلایل ایجاد پف و ورم پلک چشم بسیار متنوع هستند و معمولاً ترکیبی از عوامل موضعی و سیستمیک در آن دخیل‌ است. شایع‌ترین علت، احتباس مایع در بافت‌های ظریف اطراف چشم است که به‌دلیل مصرف زیاد نمک، کم‌خوابی، خوابیدن در حالت کاملاً افقی (بدون بالشت)، تغییرات هورمونی (مثل دوران قاعدگی یا بارداری)، گریه طولانی‌مدت و حتی گرمای زیاد هوا رخ می‌دهد؛ در این موارد مایع بین‌بافتی به‌خصوص صبح‌ها در پلک‌ها جمع شده و پف مشخصی ایجاد می‌کند.

علاوه بر این موارد، عوامل دیگری نیز وجود دارد که به برخی از آن‌ها در ادامه اشاره می‌کنیم:

• ضربه و تروما به چشم یا اطراف آن

• آلرژی فصلی، گرده، گردوخاک، حیوانات خانگی

• درماتیت تماسی (لوازم آرایشی، شوینده، لنز تماسی)

• گل مژه (به‌خصوص نوع داخلی) یکی از شایع‌ترین علل تورم موضعی و دردناک پلک بالای چشم است و دقیقاً با یک توده قرمز و حساس در لبه یا داخل پلک خودش را نشان می‌دهد.

• عفونت‌های پلک (بلفاریت، گل‌مژه، سلوليت)

• سینوزیت و فشار سینوس‌های اطراف چشم

• تغییرات هورمونی (قاعدگی، بارداری، یائسگی)

• کم‌کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی)

• بیماری‌های کلیوی و سندرم نفروتیک

• کمبود پروتئین خون (هیپوآلبومینمی)

• مصرف برخی داروها (مسکن‌های ضدالتهاب، کورتون، داروهای فشارخون)

• خستگی و استرس شدید

• مصرف الکل و سیگار

• گرما و رطوبت زیاد هوا

• افزایش سن و شلی پوست و بافت چربی دور چشم (پف چربی)

• رژیم غذایی پرچرب و کم‌فیبر

• کم‌آبی بدن (پارادوکسیکال باعث احتباس مایع می‌شود.)

علت ورم پلک بالای چشم چیست ؟

• ضربه و تروما (شایع‌ترین علت فوری)

• گریه طولانی (احتباس مایع + التهاب)

• عفونت باکتریایی (بلفاریت، سلوليت اربیتال) یا ویروسی (هرپس)

• آلرژی و درماتیت تماسی

• نیش حشرات (پشه، زنبور)

• احتباس مایع (نمک زیاد، کم‌خوابی، مشکلات کلیوی یا تیروئید)

• سینوزیت و فشار سینوس

پف پلک بالای چشم نشانه چیست ؟

اگر پف فقط صبحگاهی و در هر دو چشم است → معمولاً دلیل آن احتباس مایع است.

اگر ناگهانی، یک‌طرفه و دردناک است → دلیل عمده آن ضربه، عفونت یا نیش حشرات است.

اگر با خارش شدید همراه است → ممکن است آلرژی باشد.

اگر مداوم و همراه علائم دیگر (خستگی، ریزش مو، صورت پُف‌کرده) → احتمال بیماری سیستمیک وجود دارد.

درمان ورم پلک بالای چشم

درمان ورم پلک بالای چشم به علت ایجادکننده آن بستگی دارد، اما در بیشتر موارد که منشأ خفیف و غیرعفونی است (گریه، ضربه، آلرژی، احتباس مایع یا خستگی)، روش‌های خانگی سریع و علمی بهترین نتیجه را می‌دهند.

اولین و مؤثرترین اقدام، کمپرس سرد ۸ تا ۱۰ دقیقه‌ای است (1) و (2) که تا ۷۲٪ تورم را در کمتر از ۲۰ دقیقه کاهش می‌دهد؛ کافی است کیسه یخ یا قاشق فلزی سرد را داخل پارچه نازک بپیچید و به‌آرامی روی پلک بسته قرار دهید. بلافاصله بعد از آن، ماساژ لنفاوی ملایم سیستم تخلیه مایع را فعال کرده و اثر کمپرس سرد را چند برابر می‌کند.

درمان خانگی ورم پلک بالای چشم

• کمپرس سرد (قاشق، کیسه یخ یا ژل چشم): ۸–۱۰ دقیقه روی پلک بسته؛ تا ۷۲٪ تورم را در ۲۰ دقیقه می‌خواباند (1).

• ماساژ لنفاوی ۹۰ ثانیه‌ای: با انگشت حلقه از گوشه داخلی به سمت شقیقه و زیر ابرو؛ سیستم تخلیه مایع را فعال و اثر کمپرس را دو برابر می‌کند.

• چای کیسه‌ای بابونه سرد: ۱۰–۱۵ دقیقه؛ آپیژنین آن ۶۷٪ تورم را در ۱۵ دقیقه کاهش می‌دهد (2).

• چای کیسه‌ای سبز سرد: ۱۰ دقیقه؛ کافئین و EGCG عروق را منقبض و پف صبحگاهی را تا ۶۴٪ کم می‌کند.

• برش خیار سرد: ۱۲–۱۵ دقیقه؛ کوکوربیتاسین و اثر خنک‌کنندگی ۵۵٪ پف را پایین می‌آورد (3).

• ژل آلوئه‌ورا خالص: لایه نازک + ۱۰ دقیقه؛ ضدالتهاب قوی و کاملاً بی‌خطر برای پوست حساس.

• سیب‌زمینی خام رنده‌شده: ۱۵ دقیقه در پارچه تمیز؛ آنزیم کاتکولاز التهاب و مایع اضافی را جذب می‌کند.

• کمپرس گلاب سرد + پنبه: ۱۰ دقیقه؛ قابض طبیعی و آرام‌بخش، مخصوص پوست‌های خیلی حساس و آلرژیک.

• سفیده تخم‌مرغ: ۱۰–۱۲ دقیقه تا خشک شود؛ پروتئین آن به‌طور موقت پوست را سفت و پف را می‌خواباند.

• نوشیدن آب + چند قطره لیمو: ۲ لیوان بلافاصله؛ سدیم اضافی ناشی از گریه یا غذای شور را سریع دفع می‌کند.

• خواب با دو بالش (سر ۳۰–۴۵ درجه بالاتر): تمام شب؛ جلوی تجمع مایع در پلک‌ها را می‌گیرد و صبح پف صفر می‌شود.

از بین بردن پف زیر چشم فوری

درمان خانگی ورم پلک بالای چشم به‌صورت فوری و در کمتر از ۱۵ دقیقه کاملاً ممکن است و بهترین روش ترکیبیِ علمیِ سال ۲۰۲۵ همین است: ابتدا دو قاشق فلزی یا رولر یشم/کوارتز را ۵ دقیقه در فریزر بگذارید و سپس به‌آرامی به‌مدت ۲–۳ دقیقه از گوشه داخلی زیر چشم به سمت شقیقه‌ها بکشید؛ سرمای موضعی عروق را منقبض و تا ۷۰٪ مایع اضافی را خارج می‌کند (1).

 بلافاصله بعد از آن، دو کیسه چای بابونه یا سبز که قبلاً در یخچال سرد شده را ۱۰ دقیقه روی چشم‌های بسته قرار دهید؛ ترکیب کافئین چای سبز و آپیژنین بابونه (2) التهاب و پف را تا ۶۷٪ در ۱۵ دقیقه کاهش می‌دهد. در مرحله سوم، برای رفع ورم چشم یک لایه نازک ژل آلوئه‌ورا خالص یا سرم کافئین ۵٪ (مثل The Ordinary) بزنید و دوباره ۶۰ ثانیه ماساژ لنفاوی انجام دهید.

 این سه مرحله با هم در کمتر از ۱۵ دقیقه پف زیر چشم را به‌صورت کامل یا نزدیک به کامل می‌خوابانند و تا چند ساعت ماندگاری دارند؛ روشی که هم در خانه قابل اجراست و هم در کلینیک‌های زیبایی به‌عنوان «پروتکل ۱۵ دقیقه‌ای ضدپف فوری» شناخته می‌شود.

مکانیسم ورم پلک بالای چشم چیست؟

ورم پلک بالای چشم (Upper Eyelid Edema) اساساً نتیجه افزایش نفوذپذیری عروق خونی و خروج مایع و پروتئین به فضای بین‌بافتی است که در بافت بسیار شل و کم‌فیبر پلک به‌سرعت خودش را به‌صورت پُف مشخص نشان می‌دهد. مکانیسم اصلی در سه دسته رخ می‌دهد:

1. افزایش فشار هیدرواستاتیک یا احتباس مایع (شایع‌ترین علت صبحگاهی): مصرف زیاد نمک → افزایش اسمولاریته پلاسما → کلیه‌ها سدیم و آب را نگه می‌دارند → وقتی دراز می‌کشید، مایع از قسمت‌های پایین بدن به سمت سر حرکت می‌کند و چون پلک بافت شل و بدون چربی زیرجلدی زیاد دارد، مایع به‌راحتی در آن جا می‌گیرد (1) و (2).

2. افزایش نفوذپذیری عروق به‌دلیل التهاب یا آلرژی: ضربه، نیش حشره، گریه طولانی یا تماس با آلرژن → آزادسازی هیستامین، برادی‌کینین و پروستاگلاندین‌ها → گشاد شدن عروق و باز شدن منافذ اندوتلیال → خروج پلاسما و پروتئین به فضای خارج عروقی → ادم التهابی واقعی (3).

3. انسداد تخلیه لنفاوی یا وریدی: عفونت (سلوليت اربیتال یا بلفاریت)، سینوزیت، تومور یا حتی ماساژ بیش از حد خشن باعث می‌شود سیستم لنفاوی نتواند مایع را به‌موقع برگرداند؛ در نتیجه مایع و گاهی پروتئین در بافت پلک جمع شده و تورم طولانی‌تر و سفت‌تر ایجاد می‌کند (4).

داروی گیاهی برای پف بالای چشم (مطالعات ۲۰۲۵)

در میان گیاهان دارویی، چهار گزینهٔ کاملاً علمی و سریع‌الاثر برای کاهش پف و ورم پلک بالای چشم وجود دارد که مطالعات جدید آن‌ها را تأیید کرده‌اند:

• بابونه آلمانی (Matricaria chamomilla) همچنان قوی‌ترین داروی گیاهی موضعی است؛ آپیژنین آن (1) تورم پلک را تا ۶۷٪ در ۱۵ دقیقه کاهش داد؛ کافی است دو کیسه چای بابونه را ۵ دقیقه دم کنید، در یخچال سرد کنید و ۱۰–۱۵ دقیقه روی چشم بگذارید.

• چای سبز (Camellia sinensis) به‌خاطر کافئین بالا و EGCG در مطالعه (2) عروق را منقبض و پف چربی و احتباس مایع را تا ۶۴٪ در ۱۰ دقیقه کم کرد؛ کیسه چای سبز سردشده یا رول کردن چای سبز غلیظ با پنبه بهترین روش است.

• خیار (Cucumis sativus) به‌دلیل کوکوربیتاسین و اثر خنک‌کنندگی شدید در مطالعه (3) پف زیر و بالای چشم را تا ۵۵٪ در ۱۲ دقیقه کاهش داد؛ برش نازک خیار سرد مستقیم روی پلک بگذارید.

• گل‌گاوزبان ایرانی (Echium amoenum) به‌صورت کمپرس ولرم یا سرد در مطالعات ایرانی ۲۰۲۴–۲۰۲۵ به‌دلیل فلاوونوئیدهای روسمارینیک اسید و آنتی‌اکسیدان بالا، پف ناشی از آلرژی و خستگی را تا ۶۰٪ در ۲۰ دقیقه کم کرد؛ دم‌کرده غلیظ آن را سرد کنید و با پنبه استفاده کنید.

تاثیر بابونه بر ورم بالای چشم

بابونه آلمانی با ترکیب فعال آپیژنین و مشتقات گلیکوزیدی آن، یکی از قوی‌ترین گیاهان ضدالتهاب موضعی برای ورم پلک چشم محسوب می‌شود. طبق یک مطالعه جامع (1)، آپیژنین موجود در بابونه با مهار همزمان مسیرهای COX-2، LOX و NF-κB و کاهش چشمگیر سایتوکاین‌های التهابی IL-1β، IL-6 و TNF-α، در آزمایشات مربوطه تورم پلک و ملتحمه را تا ۵۸–۷۳٪ در کمتر از دو ساعت کاهش داد؛ عددی که حتی از هیدروکورتیزون ۰.۵٪ هم بهتر یا برابر بود. در کارآزمایی‌های انسانی کوچک نیز کمپرس چای کیسه‌ای بابونه (سرد یا ولرم) در افرادی که پس از گریه یا آلرژی دچار ورم پلک شده بودند، به‌طور میانگین ۶۷٪ تورم را تنها در ۱۵ دقیقه پایین آورد؛ در حالی که کمپرس آب سرد به‌تنهایی فقط ۳۱٪ اثر داشت.

ماساژ برای پف بالای چشم

ماساژ لنفاوی ساده‌ترین، سریع‌ترین و روشی رایگان برای خواباندن پف بالای چشم است که در مطالعات سال ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ تا ۷۰٪ تورم را در کمتر از ۳ دقیقه کاهش می‌دهد. تکنیک استاندارد که در کلینیک‌های زیبایی اروپا و کره با نام «Japanese-Korean Lymphatic Eye Drainage» شناخته می‌شود، به این صورت است:

ابتدا دو انگشت حلقه را با کمی ژل آلوئه‌ورا یا سرم دور چشم مرطوب کنید، سپس با فشار بسیار ملایم (مثل نوازش کردن) از گوشه داخلی پلک بالا شروع کنید و به‌صورت دایره‌های کوچک ۲۰–۳۰ بار به سمت شقیقه حرکت کنید؛ بعد از رسیدن به شقیقه، انگشت را یک ثانیه نگه دارید و رها کنید (این کار دریچه‌های لنفاوی را باز می‌کند).

در مرحله دوم، انگشت را از زیر ابرو به سمت خط رویش مو بکشید و دوباره به‌آرامی فشار دهید و رها کنید. مرحله آخر، با انگشت وسط و حلقه نقطه بین ابرو و پل بینی (نقطه BL2 در طب سوزنی) را ۱۰ ثانیه با فشار ملایم ماساژ دهید. کل این ماساژ فقط ۹۰–۱۲۰ ثانیه طول می‌کشد، اما چون مستقیماً سیستم لنفاوی دور چشم را فعال می‌کند، مایع جمع‌شده در پلک بالا را به‌سرعت به سمت غدد لنفاوی زیر گوش و گردن هدایت می‌کند. (1) (2)

کرم‌های مناسب برای رفع پف چشم

بهترین کرم‌های دور چشم ضدپف باید حداقل یکی از ترکیبات علمیِ ثابت‌شده زیر را داشته باشند:

کافئین ۳–۵٪ (منقبض‌کننده عروق)، پپتیدهای کاهش‌دهنده نفوذپذیری (Palmitoyl Tripeptide-1، Acetyl Tetrapeptide-5، Argireline)، نیاسینامید ۴–۵٪ (ضدالتهاب + تقویت سد پوستی)، ویتامین C، ویتامین K اکسیدشده یا Phytonadione (کاهش تجمع مایع و کبودی)، سنتلا آسیاتیکا یا مادکاسوساید و هیالورونیک اسید چندوزنی.

چه زمانی برای درمان ورم بالا و زیر چشم باید به پزشک مراجعه کرد؟

در بیشتر موارد ورم پلک بالا و زیر چشم با روش‌های خانگی در کمتر از ۲۴–۴۸ ساعت کاملاً برطرف می‌شود، اما برخی علائم نشان‌دهنده مشکل جدی هستند و باید همان روز یا حداکثر تا ۲۴ ساعت آینده به چشم‌پزشک یا اورژانس مراجعه کنید:

• ورم ناگهانی و شدید فقط در یک چشم (به‌خصوص اگر دردناک یا قرمز باشد) → ممکن است عفونت اربیتال، سلوليت یا ترومبوز ورید داشته باشید.

• کاهش ناگهانی بینایی، دوبینی، تاری دید یا دیدن فلش نور → علامت خطر اورژانسی (ممکن است گلوکوم حاد، انسداد عروق شبکیه یا التهاب عصب بینایی باشد).

• درد شدید چشم یا اطراف آن، همراه با تب، سردرد یا ترشح چرکی → احتمال عفونت باکتریایی شدید (سلوليت پیش‌سپتال یا اربیتال).

• ورم همراه با بیرون‌زدگی کره چشم (پروپتوز) → ممکن است بیماری تیروئید چشم (گریوز)، تومور یا خونریزی پشت چشم باشد.

• ورم مداوم بیش از ۷–۱۰ روز حتی با درمان خانگی → احتمال بیماری سیستمیک (کم‌کاری تیروئید، نارسایی کلیه، سندرم نفروتیک، بیماری کبدی یا آلرژی مزمن).

• ورم همراه با کبودی بدون ضربه مشخص یا خونریزی خودبه‌خودی → اختلال انعقادی یا بیماری خونی.

• ورم در کودکان زیر ۵ سال (به‌خصوص اگر همراه تب یا بی‌حالی باشد) → خطر عفونت جدی یا سندرم همولیتیک-اورمیک.

• ورم بعد از عمل زیبایی (بلفاروپلاستی، فیلر، بوتاکس) که بدتر می‌شود → ممکن است عفونت، جابه‌جایی فیلر یا واکنش حساسیتی باشد.

عوارض تورم ناگهانی پلک بالای چشم

تورم ناگهانی و شدید پلک بالای چشم، به‌خصوص اگر یک‌طرفه، دردناک، قرمز یا همراه با علائم دیگر باشد، می‌تواند علامت بیماری‌های خطرناکی باشد که در صورت تأخیر در درمان، بینایی یا حتی جان فرد را تهدید می‌کند. شایع‌ترین و جدی‌ترین عوارض عبارتند از:

• سلوليت اربیتال یا پیش‌سپتال: عفونت باکتریایی شدید (معمولاً استافیلوکوک یا استرپتوکوک) که در کمتر از ۲۴–۴۸ ساعت می‌تواند به داخل کاسه چشم نفوذ کند و باعث از دست رفتن دائمی بینایی یا آبسه مغزی شود.

• ترومبوز سینوس کاوردنوز: لخته وریدی خطرناک که از سینوس‌های صورت به مغز می‌رسد و با سردرد شدید، تب، دوبینی و تشنج همراه است؛ بدون درمان فوری آنتی‌بیوتیک وریدی و ضدلخته، مرگ‌ومیر بالایی دارد.

• بیماری تیروئید چشمی (گریوز): در فاز فعال، تورم ناگهانی پلک همراه با بیرون‌زدگی چشم، دوبینی و فشار روی عصب بینایی ایجاد می‌کند و اگر درمان نشود، باعث کوری دائمی می‌شود.

• گلوکوم حاد زاویه بسته: گاهی با تورم پلک، قرمزی شدید، درد تیز و کاهش ناگهانی بینایی همراه است؛ اگر در ۲۴ ساعت اول درمان نشود، عصب بینایی به‌طور غیرقابل‌برگشت آسیب می‌بیند.

• خونریزی داخل اربیتال یا پشت چشم: بعد از ضربه یا خودبه‌خود (در افراد با فشار خون بالا یا داروهای رقیق‌کننده خون) رخ می‌دهد و با افزایش فشار داخل کاسه چشم، کره چشم را فشرده و بینایی را در چند ساعت از بین می‌برد.

• آنژیوادم آلرژیک یا ارثی: تورم ناگهانی و گسترده پلک و صورت که در نوع ارثی (کمبود C1-اینهیبیتور) می‌تواند راه تنفسی را هم ببندد و خفگی ایجاد کند.

• تومور یا متاستاز: در افراد بالای ۵۰ سال، تورم ناگهانی یک‌طرفه بدون ضربه می‌تواند علامت تومور بدخیم پلک، اربیت یا متاستاز از جای دیگر باشد.

به همین دلیل هر تورم ناگهانی پلک بالای چشم که در کمتر از چند ساعت ایجاد شده و با درد، قرمزی، کاهش بینایی، تب یا بیرون‌زدگی چشم همراه است، باید به‌عنوان اورژانس چشم‌پزشکی در نظر گرفته شود و فرد در همان ساعت اول به بیمارستان مجهز مراجعه کند؛ تأخیر حتی چندساعته می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد.

جمع بندی

ورم و پف پلک بالای چشم در ۹۵٪ موارد کاملاً بی‌خطر و با روش‌های خانگی بسیار ساده و سریع قابل‌کنترل است: اولین و قوی‌ترین اقدام همیشه کمپرس سرد ۱۰ دقیقه + ماساژ لنفاوی ۹۰ ثانیه + چای کیسه‌ای بابونه سرد است؛ این ترکیب سه‌گانه در کمتر از ۳۰ دقیقه تورم را تا ۸۰–۹۰٪ می‌خواباند و در اکثر افراد کاملاً برطرف می‌کند. اگر علت ضربه، گریه، آلرژی، خستگی یا نمک زیاد باشد، همین روش‌ها کافی است؛ اگر گل مژه یا عفونت خفیف باشد، کمپرس گرم مرطوب اضافه کنید.

زمانی نیاز به پزشک است که ورم ناگهانی، یک‌طرفه، دردناک، همراه کاهش بینایی، تب، دوبینی یا بیش از ۷–۱۰ روز طول بکشد.

منابع

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38990464

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/blepharitis/symptoms-causes/syc-20370141

https://link.springer.com/article/10.1007/s40123-024-00988-x

https://www.mdpi.com/1424-8247/15/10/1284

https://pharmacophorejournal.com/storage/files/article/fdc8c65c-2d81-45b9-bdc7-dcfdf5a6dc54-Pgr6PxbUKd32AA91/37y2kA4alzEnGM8.pdf

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36297396

https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC11341798

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/blepharitis/symptoms-causes/syc-20370141

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK542227

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/38349296

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36297396

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/3887362

https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/36297396

https://pharmacophorejournal.com/article/dark-circles-and-puffy-eyes-ndash-the-use-of-cucumber-slices-chamomile-tea-bags-witch-hazel-arn-04a3s5ap24gxaao

https://pharmacophorejournal.com/article/dark-circles-and-puffy-eyes-ndash-the-use-of-cucumber-slices-chamomile-tea-bags-witch-hazel-arn-04a3s5ap24gxaao

https://link.springer.com/article/10.1007/s40123-024-00988-x

سوالات متداول درباره درمان خانگی ورم پلک بالای چشم