قرص کلسیم را شب بخوریم یا روز (بهترین زمان + نکات مهم آن)

اگر هدف شما حفظ سلامت استخوان‌ها، جلوگیری از پوکی استخوان و تقویت عملکرد عضلات است، قرص کلسیم‌دی می‌تواند گزینه‌ای مناسب باشد. اما پرسش اصلی اینجاست: چه زمانی باید قرص کلسیم‌دی مصرف شود؟ زمان مصرف این مکمل تأثیر زیادی بر میزان جذب و کارایی آن دارد. بسیاری از افراد بدون توجه به شرایط یا زمان مناسب، قرص کلسیم را مصرف می‌کنند و از اثربخشی کم آن شکایت دارند. در ادامه با زمان مناسب مصرف کلسیم‌دی برای جذب بهتر و استفاده کامل از مزایای آن آشنا خواهید شد.

برخی نکات مهم موضوع قرص کلسیم را شب بخوریم یا روز :

کلسیم چیست؟

کلسیم فراوان‌ترین مینرال موجود در بدن به شمار می‌آید. این عنصر علاوه بر نقش مهمی که در حفظ استحکام استخوان‌ها و سلامت دندان‌ها دارد، در بسیاری از فرآیندهای ضروری بدن نیز دخالت می‌کند. بخش عمده‌ای از کلسیم در اسکلت ذخیره شده است، اما مقدار قابل توجهی از آن همواره در خون جریان دارد و به عنوان پیام‌رسان میان سلول‌ها و بافت‌های مختلف عمل می‌کند.(1)

وجود یا کمبود این ماده معدنی که اساس عملکرد صحیح بدن محسوب می‌شود، تاثیر زیادی بر سلامت کلی دارد و اهمیت دریافت آن از طریق یک رژیم غذایی مناسب را نشان می‌دهد. نبود کلسیم کافی باعث می‌شود دندان‌های کودکان به‌درستی رشد نکنند و استخوان‌ها و ناخن‌ها ضعیف و شکننده شوند. علاوه بر این، ساختار طبیعی خون دچار مشکل شده و فرآیند لخته‌سازی به‌طور صحیح انجام نمی‌شود. عملکرد سیستم عصبی و هورمونی نیز مختل می‌گردد و در نتیجه عضلات توانایی انقباض خود را از دست می‌دهند؛ در چنین شرایطی حتی عضله قلب نیز نمی‌تواند وظیفه‌اش را ادامه دهد.(1)

اهمیت کلسیم و ویتامین D در بدن

کلسیم و ویتامین D از مهم‌ترین مواد مورد نیاز بدن برای حفظ سلامت استخوان‌ها و عملکرد صحیح عضلات و سیستم عصبی هستند. کلسیم در ساختار استخوان‌ها و دندان‌ها نقش اساسی دارد و در انتقال پیام‌های عصبی و انقباض عضلانی نیز دخالت می‌کند. ویتامین D نیز با افزایش جذب کلسیم در دستگاه گوارش، به استحکام بیشتر استخوان‌ها کمک کرده و نقش مهمی در پیشگیری از کاهش تراکم استخوان دارد.(2)

کمبود این دو ماده می‌تواند باعث تحلیل عضلات، ضعف استخوان‌ها و افزایش احتمال شکستگی شود؛ به‌خصوص در افراد سالمند، زنان باردار یا کسانی که کمتر در معرض نور خورشید قرار می‌گیرند. به همین دلیل استفاده از مکمل‌هایی مانند کلسیم‌دی راهی برای جلوگیری از این کمبودها به شمار می‌آید.

پرسشی که معمولا مطرح می‌شود این است که چه زمانی باید قرص کلسیم‌دی مصرف شود؟ بهترین زمان معمولاً بعد از غذاست ؛ زیرا میزان اسید معده در این زمان بیشتر است و جذب کلسیم را افزایش می‌دهد. از طرفی، ویتامین D محلول در چربی بوده و همراه وعده‌های غذایی جذب بالاتری دارد.

در مجموع، تامین کافی کلسیم و ویتامین D فقط برای استخوان‌ها اهمیت ندارد، بلکه در سلامت عمومی و عملکرد قلب و سیستم ایمنی نیز نقش مؤثری دارد. بنابراین، مصرف منظم و صحیح این مکمل‌ها بر اساس نظر پزشک ضروری است.(2)

بدن ما به چه مقدار کلسیم نیاز دارد؟

کلسیم از آن دسته مواد معدنی است که در بدن ساخته نمی‌شود و باید از طریق تغذیه یا مکمل‌ها تأمین شود. میزان نیاز بدن به کلسیم با توجه به سن، جنس و شرایط فیزیولوژیک تغییر می‌کند؛ به‌خصوص در سنین بالا که الگوی از دست‌رفتن توده استخوانی در زنان و مردان متفاوت است. جدول زیر میزان توصیه‌شده مصرف روزانه را نشان می‌دهد(1):

در وضعیت‌های خاص یا برخی بیماری‌ها ممکن است نیاز روزانه تغییر کند، اما معمولاً بزرگسالان روزانه بین ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ میلی‌گرم کلسیم نیاز دارند. تجاوز از ۲۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم در روز (حتی برای مبتلایان به پوکی استخوان) توصیه نمی‌شود؛ زیرا می‌تواند سبب بروز عوارض و مشکلات پزشکی شود.(2)

علائم کمبود کلسیم چیست؟

کمبود کلسیم می‌تواند در اثر عوامل متعددی ایجاد شود، مانند(1):

• رژیم غذایی فاقد منابع کافی کلسیم

• مشکلات گوارشی یا اختلالات جذب مانند سلیاک، بیماری کرون یا جراحی‌های دستگاه گوارش

• کمبود ویتامین D

• تغییرات هورمونی مانند یائسگی یا پرکاری پاراتیروئید

• مصرف زیاد فسفر در رژیم غذایی

• کاهش جذب کلسیم با افزایش سن

• استفاده طولانی‌مدت از داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها، داروهای ضد تشنج و برخی دیورتیک‌ها

• افزایش نیاز بدن به کلسیم در دوران رشد، بارداری یا شیردهی

• بیماری‌های مزمن به‌ویژه مشکلات کلیوی

• مصرف زیاد کافئین و الکل که موجب دفع بیشتر کلسیم می‌شوند

نشانه‌های کمبود کلسیم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• گرفتگی و اسپاسم عضلانی

• پوکی استخوان

• گزگز یا بی‌حسی در صورت، دست‌ها یا پاها

• احساس ضعف و خستگی شدید

• تحریک‌پذیری، نوسانات خلقی یا افسردگی

• شکنندگی و خشکی ناخن‌ها

• درد یا نرم شدن استخوان‌ها

• مشکلات دندانی مانند پوسیدگی، تحلیل لثه یا کاهش استحکام دندان

• تپش قلب

• بروز تشنج در موارد شدید

در صورت مشاهده این علائم یا شک به کمبود کلسیم، ارزیابی وضعیت با مشاوره پزشک و انجام آزمایش‌های لازم ضروری است.

غنی‌ترین منابع کلسیم کدام‌اند؟

بدن قادر به ساخت کلسیم نیست؛ بنابراین باید آن را از طریق خوراکی‌ها تأمین کرد. هنگام شنیدن نام کلسیم، معمولاً شیر یا استخوان به ذهن می‌رسد، اما این ماده معدنی در گروه گسترده‌ای از خوراکی‌ها وجود دارد. از انواع محصولات لبنی گرفته تا برخی حبوبات، سبزیجات و حتی توفو، همگی می‌توانند مقدار قابل توجهی کلسیم تأمین کنند. در ادامه چند منبع غذایی مهم این ماده معرفی می‌شوند(1):

• لبنیات مانند شیر، ماست، پنیر و دوغ

• خوراکی‌های دریایی مانند سالمون یا ساردین کنسروی همراه با استخوان

• مغزها و دانه‌ها از جمله کنجد، بادام و دانه چیا

• سبزیجات برگ‌سبز تیره مانند اسفناج و بروکلی

• غلاتی که با کلسیم غنی شده‌اند

• انواع حبوبات مانند لوبیا سفید، عدس و نخود

برای جذب بهتر کلسیم، بدن به ویتامین D نیاز دارد. تعداد کمی از مواد غذایی به‌طور طبیعی حاوی مقدار کمی ویتامین D هستند؛ مانند زرده تخم‌مرغ و سالمون کنسروی. همچنین قرار گرفتن در معرض نور خورشید و مصرف مواد غذایی غنی‌شده راه‌های دیگر تأمین این ویتامین هستند.
میزان مورد نیاز ویتامین D برای بزرگسالان حدود ۱۵ میکروگرم در روز است.

مصرف کلسیم همراه ویتامین D؛ افزایش جذب و اثرگذاری

پس از ورود کلسیم به بدن، پیام‌هایی به کلیه ارسال می‌شود تا ویتامین D فعال شود. ویتامین D نقش مهمی در انتقال و جذب کلسیم در روده دارد و کمک می‌کند این ماده معدنی بهتر در بدن مورد استفاده قرار گیرد.(3)
به همین دلیل، مصرف کلسیم در کنار ویتامین D یا استفاده از مکمل‌هایی که هر دو را در ترکیب خود دارند، می‌تواند جذب کلسیم را به حداکثر برساند. مکمل‌هایی مانند مولتی‌ویتامین‌های ویژه بانوان و آقایان که شامل مواد مغذی و معدنی مختلف هستند نیز می‌توانند گزینه مناسبی باشند.(2)

معمولاً زمان مناسب برای مصرف مکمل‌های دارای کلسیم و ویتامین D، ساعات شب عنوان می‌شود؛ اما در هر صورت، انتخاب دقیق زمان مصرف باید بر اساس وضعیت فرد و با نظر پزشک تعیین شود.(2)

بهترین زمان مصرف قرص کلسیم‌دی

برای تقویت استخوان‌ها و پیشگیری از پوکی استخوان، مکمل‌هایی مانند کلسیم D گزینه مناسبی محسوب می‌شوند. این مکمل با ترکیب کلسیم و ویتامین D باعث بهبود جذب و استفاده بهتر بدن از کلسیم می‌شود.

یکی از سوالات رایج این است که مصرف کلسیم‌دی همراه غذا باشد یا بدون غذا؟ مناسب‌ترین حالت، مصرف آن همراه وعده غذایی است؛ زیرا فعالیت بیشتر اسید معده هنگام هضم غذا به جذب بهتر کلسیم کمک می‌کند. همچنین جذب ویتامین D که چربی‌دوست است، در کنار غذاهای حاوی چربی سالم افزایش می‌یابد.

نکته مهم دیگر این است که بین مصرف کلسیم و آهن باید دست‌کم دو ساعت فاصله باشد؛ زیرا این دو ماده روی جذب یکدیگر تأثیر منفی می‌گذارند. بنابراین اگر مکمل آهن هم مصرف می‌کنید، زمان مصرف آن را از کلسیم جدا کنید.(2)

برای جذب مطلوب کلسیم‌دی، بهتر است آن را در دوزهای تقسیم‌شده (مثلاً ۵۰۰ میلی‌گرم در صبح و عصر)، همراه غذا مصرف کنید و از مصرف هم‌زمان آن با مکمل آهن یا خوراکی‌های سرشار از آهن خودداری شود.

جذب کلسیم چگونه بهتر می‌شود؟

جذب کلسیم در بدن به چند عامل اصلی وابسته است. مهم‌ترین روش‌های افزایش جذب عبارت‌اند از (3):

مصرف همراه غذا (به‌خصوص غذای چرب)

ویتامین D محلول در چربی است؛ بنابراین وقتی کلسیم همراه یک وعده غذایی چرب مصرف شود،
جذب آن ۳۰ تا ۵۰٪ بیشتر می‌شود.

مصرف هم‌زمان ویتامین D

ویتامین D باعث افزایش جذب کلسیم از روده می‌شود.
کمبود ویتامین D = جذب بسیار کم کلسیم.

تقسیم دوز مصرف

بدن در هر وعده فقط حدود ۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم را به‌خوبی جذب می‌کند.
اگر دوز روزانه‌تان بالا باشد، بهتر است در دو نوبت مصرف شود.

پرهیز از مصرف هم‌زمان با بعضی مواد

• آهن

• روی

• منیزیم (در دوز بالا)

• قهوه و چای (به دلیل کافئین و تانن‌ها)

• غذاهای بسیار نمکی
  این موارد جذب کلسیم را کاهش می‌دهند.

فعالیت بدنی و ورزش

تمرینات تحمل وزن (پیاده‌روی، دو، وزنه‌برداری سبک) باعث:

• افزایش بازجذب کلسیم

• تقویت استخوان‌ها
  می‌شود.

اسید معده کافی

افرادی که معده کم‌اسید دارند (مثل کسانی که PPI مصرف می‌کنند: امپرازول، پانتوپرازول…)
جذب کلسیم کربنات در آن‌ها کم می‌شود → بهتر است کلسیم سیترات مصرف کنند.

نسبت مناسب کلسیم به منیزیم

نسبت پیشنهادی: ۲ به ۱
(مثلاً 1000mg کلسیم + 400–500mg منیزیم)

قرص کلسیم را شب بخوریم یا روز؟ 

در کل، کلسیم را می‌توان در هر زمان روز مصرف کرد، اما بسته به شرایط شخصی، انتخاب متفاوت می‌شود.(2)

جدول مقایسه مصرف کلسیم صبح vs شب

برای شفافیت جدول زیر را ببینید:

انواع مکمل کلسیم

اگرچه یک رژیم غذایی متعادل در بیشتر افراد می‌تواند نیاز روزانه به کلسیم را برطرف کند، اما در برخی شرایط مانند بیماری، محدودیت غذایی یا مصرف ناکافی مواد غنی از کلسیم، استفاده از مکمل‌ها ضروری می‌شود. مکمل‌های کلسیم در شکل‌های مختلفی ساخته می‌شوند؛ از قرص و کپسول گرفته تا شربت و قرص جوشان.(1)

هر یک از این شکل‌ها ممکن است فرمولاسیون متفاوتی داشته باشند که می‌تواند بر میزان جذب، اثرگذاری، مدت تأثیر و عوارض جانبی محصول اثر بگذارد. برخی از انواع رایج عبارت‌اند از:

• کلسیم سیترات؛ مانند قرص کلسیم سیترات یورویتال (دارای حدود ۲۱٪ کلسیم المنتال)

• کلسیم کربنات؛ مثل قرص جوشان کلسیم فورت (حاوی تقریباً ۴۰٪ کلسیم المنتال)

• کلسیم فسفات؛ با توجه به نوع ترکیب، حدود ۲۳ تا ۳۰٪ کلسیم المنتال

• کلسیم گلوکونات؛ با حدود ۹.۳٪ کلسیم المنتال

• کلسیم لاکتات؛ دارای چیزی حدود ۱۳٪ کلسیم المنتال

علاوه بر این موارد، در بسیاری از مکمل‌ها ترکیبات دیگری نیز اضافه می‌شود؛ مانند ویتامین D3 یا مواد معدنی‌ای چون منیزیم و روی. از نمونه‌های رایج در بازار ایران می‌توان به قرص کلسیم D3 و مکمل‌های حاوی کلسیم، منیزیم و زینک همراه با ویتامین D3 اشاره کرد.

بهترین قرص کلسیم

برای انتخاب مناسب‌ترین قرص کلسیم باید چند نکته اساسی را در نظر بگیرید(2):

۱. مقدار کلسیم المنتال
آنچه اهمیت دارد «کلسیم المنتال» است؛ یعنی مقدار واقعی کلسیمی که بدن می‌تواند جذب کند. روی بسته‌بندی مکمل‌ها این مقدار ذکر می‌شود. برای نمونه، کلسیم کربنات حدود ۴۰٪ کلسیم المنتال دارد؛ بنابراین از ۱۲۵۰ میلی‌گرم کلسیم کربنات، حدود ۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم واقعی دریافت می‌شود. هنگام انتخاب مکمل، حتماً میزان موجود در هر قرص را بررسی کنید.

۲. تحمل و عوارض گوارشی
برخی افراد پس از مصرف کلسیم دچار نفخ، یبوست یا گاز می‌شوند. معمولاً کلسیم کربنات بیشترین احتمال ایجاد یبوست را دارد. در نتیجه ممکن است لازم باشد چند برند یا نوع مختلف را امتحان کنید تا به گزینه مناسب برسید.

۳. تداخل با داروها
کلسیم می‌تواند با داروهایی مانند داروهای تنظیم فشار خون، هورمون‌های تیروئید، آنتی‌بیوتیک‌ها، بیس‌فسفونات‌ها و مسدودکننده‌های کانال کلسیم تداخل داشته باشد. بسته به داروی مصرفی، ممکن است نیاز باشد مکمل را همراه غذا یا در زمانی جداگانه مصرف کنید. بهتر است موضوع را با پزشک یا داروساز مطرح کنید.

۴. کیفیت و قیمت
برندهای مختلف کیفیت متفاوتی دارند و قیمت‌ آن‌ها نیز یکسان نیست. تولیدکننده باید ایمنی و صحت ادعاهای محصول را ثابت کند. بنابراین هنگام انتخاب می‌توانید کیفیت و قیمت را نیز در نظر بگیرید.

۵. شکل دارویی
کلسیم در انواع قرص، کپسول، فرم جویدنی، مایع و پودر عرضه می‌شود. اگر بلعیدن قرص برایتان دشوار است، بهتر است از مکمل‌های جویدنی یا مایع استفاده کنید.

۶. میزان جذب
بدن در هر بار مصرف، حدود ۵۰۰ میلی‌گرم کلسیم را بهتر جذب می‌کند. بنابراین مصرف دوزهای کمتر و تقسیم‌شده توصیه می‌شود.
بهترین زمان استفاده از کلسیم معمولاً همراه غذاست.
کلسیم سیترات حتی بدون غذا نیز جذب خوبی دارد و گزینه‌ای مناسب برای افرادی است که اسید معده پایینی دارند یا دچار مشکلات گوارشی و اختلال جذب هستند.

چه کسانی بیشتر به مکمل کلسیم نیاز دارند؟ 

افراد زیر به دلیل شرایط بدنی، سبک زندگی یا نیازهای خاص، بیشتر در معرض کمبود کلسیم قرار دارند و معمولاً مصرف مکمل برای آن‌ها ضروری‌تر است.(3)(1)

 تداخل دارویی با قرص کلسیم؛ کاهش جذب کلسیم

برخی داروها و مکمل‌ها در صورت مصرف هم‌زمان با کلسیم می‌توانند جذب این ماده را کاهش دهند. برای نمونه، آهن یکی از مکمل‌هایی است که همراهی آن با کلسیم باعث اختلال در جذب هر دو می‌شود. به همین دلیل توصیه می‌شود میان مصرف این دو ماده فاصله زمانی کافی وجود داشته باشد.(3)
در مقابل، برخی ترکیبات مانند مکمل‌های کلسیم و منیزیمِ فرموله‌شده در کنار هم، معمولاً تداخلی با یکدیگر ندارند. با این حال، در صورتی که چند دارو به‌طور هم‌زمان مصرف می‌کنید، بهتر است با پزشک یا داروساز مشورت کنید تا احتمال بروز تداخل بررسی شود.(2)

عوارض قرص کلسیم

برخلاف تصور، مصرف بیشتر کلسیم همیشه مفید نیست؛ به‌ویژه برای افرادی که آن را با هدف افزایش قد استفاده می‌کنند. اگر علاوه بر مکمل، مواد غذایی غنی از کلسیم نیز مصرف می‌کنید، ممکن است دریافت روزانه‌تان بیشتر از مقدار مورد نیاز شود.
با بررسی برچسب مواد غذایی می‌توانید میزان دریافتی روزانه را کنترل کنید تا دچار مصرف بیش از حد نشوید.

مصرف بیش از اندازه کلسیم ممکن است با برخی مشکلات همراه باشد، از جمله:

• افزایش احتمال بروز بیماری‌های قلبی

• خطر بالاتر ایجاد هایپرکلسمی

• احتمال ارتباط با سرطان پروستات در صورت مصرف زیاد

نشانه‌های مصرف بیش‌ازحد کلسیم (هایپرکلسمی)

مصرف بیش‌ازحد کلسیم، چه از طریق مکمل و چه از طریق ترکیب با ویتامین D زیاد، می‌تواند موجب افزایش غیرطبیعی سطح کلسیم خون (هایپرکلسمی) شود. این وضعیت اگر درمان نشود، روی کلیه، قلب و استخوان تأثیر می‌گذارد.(3)(1)

مهم‌ترین علائم هایپرکلسمی:

• تشنگی شدید و تکرر ادرار (به دلیل فشار بر کلیه‌ها)

• یبوست، تهوع یا بی‌اشتهایی

• دردهای شکمی یا مشکلات گوارشی

• خستگی مفرط و ضعف عضلات

• بی‌حالی، گیجی یا اختلال تمرکز

• ضربان نامنظم قلب

• درد استخوان یا شکنندگی بیشتر

• سردرد و تغییرات خلقی

آیا مصرف کلسیم باعث سنگ کلیه می‌شود؟

پاسخ کوتاه: مصرف کلسیم خوراکی در حد طبیعی معمولاً باعث سنگ کلیه نمی‌شود؛ اما مصرف بیش‌ازحد مکمل کلسیم می‌تواند ریسک را افزایش دهد.(3)(1)

نکات علمی مهم:

• کلسیم غذایی (لبنیات) نه تنها باعث سنگ کلیه نمی‌شود، بلکه ریسک تشکیل سنگ را کاهش می‌دهد چون اگزالات را در روده به خود جذب می‌کند و مانع رسوب آن در کلیه می‌شود.

• مکمل کلسیم اگر بیش از نیاز بدن مصرف شود، ممکن است باعث تجمع کلسیم در ادرار و افزایش احتمال سنگ شود.

• مصرف کلسیم بدون آب کافی و بدون همراهی غذا احتمال بروز این مشکل را بیشتر می‌کند.

چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟

• افرادی که سابقه سنگ کلیه دارند

• کسانی که دوزهای بالای کلسیم مصرف می‌کنند

• افرادی که مکمل کلسیم را جدا از وعده غذایی مصرف می‌کنند

• کسانی که مایعات کمی می‌نوشند

چطور خطر سنگ کلیه را کم کنیم؟

• کلسیم را همراه وعده غذایی مصرف کنید.

• آب کافی بنوشید (حداقل ۸ لیوان در روز).

• از مصرف بی‌رویه ویتامین D خودداری کنید.

• از دوزهای بیش‌ازحد توصیه‌شده پزشک استفاده نکنید.

در نهایت

کلسیم یکی از مهم‌ترین مواد معدنی برای سلامت استخوان‌ها، دندان‌ها و عملکرد مناسب بدن است. کمبود یا مصرف بیش‌ازحد آن می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند، بنابراین رعایت دوز مناسب، زمان مصرف، ترکیب با ویتامین D و توجه به منابع غذایی ضروری است.

افرادی مانند زنان یائسه، سالمندان، کودکان در سن رشد، زنان باردار و شیرده، و کسانی که رژیم غذایی محدود دارند نیاز بیشتری به مصرف کلسیم دارند. همچنین توجه به عوارض مصرف بیش‌ازحد، خطر سنگ کلیه و تداخل با داروها اهمیت دارد.

با رعایت نکات زیر می‌توان از مزایای کلسیم بهره‌مند شد و از خطرات احتمالی پیشگیری کرد:

• مصرف کلسیم همراه وعده غذایی و ویتامین D

• رعایت دوز روزانه توصیه‌شده

• تقسیم دوز در صورت مصرف مقادیر بالا

• هیدراته نگه داشتن بدن و رعایت رژیم غذایی متنوع

سوالات متداول در مقاله قرص کلسیم را شب بخوریم یا روز 

 منابع:

• https://ods.od.nih.gov/factsheets/VitaminD-Consumer/

•  https://www.mayoclinic.org/healthy-lifestyle/nutrition-and-healthy-eating/in-depth/calcium-supplements/art-20047097

• https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/39937345/