حساسیت به انسولین(دیابت) و ارتباط آن با لاغری
آنچه در این مقاله از مجله ژن سبز می خوانید:
- آشنایی با انسولین و ارتباط آن با سایر اعضای داخلی بدن
- انسولین و نقش آن در بدن
- حساسیت به انسولین
- علت مقاومت بدن به انسولین
- ارتباط کاهش وزن با افزایش حساسیت انسولین
آنچه در این مقاله می‌خوانید :
آشنایی با انسولین و ارتباط آن با سایر اعضای داخلی بدن
اعمال درونی بدن ما توسط دو سیستم بزرگ کنترل می‌شود، سیستم عصبی (Nervous System) و دستگاه درون‌ریز (هورمون).
دستگاه عصبی پیام‌های کنترلی خود را بسیار سریع توسط سلول‌های عصبی انتقال می‌دهد، اما دستگاه درون‌ریز از طریق ترشح هورمون‌های مختلف به درون خون عمل می‌کند که همین موضوع علت سرعت پایین‌تر این سیستم است.
دستگاه درون‌ریز از غده‌های مختلفی تشکیل می‌شود که از جملهٔ آنها می‌توان به غده‌تیروئید، غدد جنسی و لوزالمعده (پانکراس) اشاره کرد.
در این بین هورمون‌های غدهٔ تیروئید و لوزالمعده نقش مهمی را در تنظیم سوخت و ساز و سطح انرژی بدن (در حالت عادی) دارند.
از آنجائیکه موضوع بحث این مقاله دربارهٔ انسولین (insulin) است و این هورمون نیز از پانکراس ترشح می‌شود، لازم است تا حدودی با این غدهٔ پرکار بدن آشنا شوید.
لوزالمعده یک غده به شکل حرف C لاتین می‌باشد که دور قسمت ابتدایی روده باریک درست در زیر معده قرار دارد و از دو بخش درون‌ریز و برون‌ریز تشکیل شده‌است. بخش برون‌ریز وظیفهٔ ترشح آنزیم‌های گوارشی مختلف را برعهده دارد و نقشی مهم و اساسی را در هضم مواد غذایی مختلف ایفا می‌کند، در حدی که در صورت برداشتن این بخش پانکراس یک فرد، آن شخص دچار سوء هاضمه و مشکل در هضم مواد غذایی مختلف بخصوص چربی‌ها می‌شود، اما بخش درون‌ریز آن ترشح کنندهٔ هورمون‌های مختلفی از جمله انسولین و گلوکاگن می‌باشد که وظیفهٔ اصلی این هورمون‌ها تنظیم سطح انرژی بدن از طریق تنظیم سطح قند خون است.
انسولین و نقش آن در بدن
انسولین را شاید بتوان مهم‌ترین و پرکاربردترین هورمون بدن دانست. این هورمون تقریباً در تمام اعمال و فعالیت‌های بدن نقش دارد، به همین دلیل است که بسیار مورد توجه دانشمندان و محققین قرار گرفته‌است.
انسولین هورمونی پروتئینی است که در پاسخ دریافت غذای حاوی مواد قندی و پروتئینی در بدن ترشح می‌شود. به همین دلیل فیزیولوژیست‌ها انسولین را هورمون فراوانی می‌نامند، اما شاید اگر انسولین را مسئول انبار بدن درنظر بگیریم بهتر باشد.
زمانی که شما غذا می‌خورید، مواد مغذی نظیر قندها با ورود به خون به طرف لوزالمعده حرکت می‌کنند و وقتی به آنجا رسیدند با اتصال به سطح گیرنده‌های لوزالمعده، هورمون انسولین را تحریک و سبب ترشح آن می‌شوند؛ به این ترتیب ذخیره‌سازی مواد مغذی انرژی‌زا آغاز می‌شود.
انسولین همانند یک انباردار تعیین می‌کند که هر ماده وارد چه سلولی شود و زمانی که تمام سلولها مواد موردنیاز خود را دریافت کردند، سیگنال‌هایی را به مغز و مراکز کنترل‌کنندهٔ اشتها می‌فرستد، تا دریافت غذا متوقف شود.
در واقع انسولین را می‌توان یک هورمون ضد اشتهاء درنظر گرفت. اما بد نیست این را نیز بدانید که فقط قندها آن هم گلوکز و قند شیر (لاکتوز) و پروتئین‌ها هستند که ترشح انسولین را تحریک می‌کنند ولی فروکتوز (قند میوه و عسل) و همچنین چربی‌ها کمتر این خاصیت را دارند. اگر بخواهیم واضح‌تر بگوییم دراصل خوردن منابع فروکتوز و چربی دیرتر در شما احساس سیری بوجود می‌آورند و همین امر می‌تواند باعث چاقی و افزایش وزن شما شود.
حساسیت به انسولین
هر سلول برای انسولین یک گیرنده دارد و از این طریق انسولین را می‌شناسد. گاها ممکن است این گیرنده‌ها به‌دلایلی درست کار نکنند که نتیجهٔ آن بیماری دیابت (نوع 2) می‌شود. در این حالت سلولها اصطلاحاً گرسنه می‌مانند چرا که نمی‌توانند سوخت و غذای موردنیاز خود را تأمین کنند و در فرد علائم بی‌حالی و ضعف بوجود می‌آید.
به میزان پاسخ‌دهی گیرندهٔ سلول به انسولین، حساسیت به انسولین می‌گویند. یعنی هر چقدر سلول پاسخ سریع‌تر و کامل‌تری بدهد، حساسیت بیشتری نسبت به انسولین دارد و اگر سلول واکنش درستی به دستور انسولین ندهد، حساسیت آن پایین است که به این حالت مقاومت به انسولین (همان حالتی که در دریابت نوع 2 رخ می‌دهد) می‌گویند.
مکانیسم عمل اکثر داروهایی که برای تنظیم قند خون استفاده می‌شود، در راستای همین افزایش حساسیت انسولین است؛ مثلاً داروی معروف متفورمین (Metformin) به دلیل توانایی بالای خود در افزایش حساسیت انسولین به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد.
دیابت ناشی از مقاومت به انسولین (نوع 2) در صورت پیشرفت می‌تواند صدمات جبران ناپذیری به بدن واردکند، همانند آسیب به کلیه، چشم و اعصاب محیطی که هر کدام از این‌ها زندگی را برای فرد مبتلا بسیار سخت می‌کنند.
به‌طور مثال آسیب به اعصاب محیطی می‌تواند باعث زخم پای دیابتی می شود که به دلیل تجمع مولکول‌های قند در این قسمت، اعصاب دچار اختلال می‌شوند به طوریکه زمانی که زخمی در ناحیهٔ انگشتان پا اتفاق می‌افتد، فرد متوجه نمی‌شود و همین امر منجر به عفونت گسترده و در نهایت در صورت عدم مداوای به موقع، قطع عضو می‌گردد.
علت مقاومت بدن به انسولین
مقاومت به انسولین می‌تواند علت‌های متعددی داشته باشد اما مهم‌ترین علت آن را می‌توان چاقی یا درصد زیاد چربی بدن در نظر گرفت. وقتی درصد چربی بدن شما از یک حدی بیشتر شود، سطح گیرنده‌های سلولی را می‌پوشانند و همین امر سبب می‌شود تا انسولین نتواند وظیفهٔ خود را به خوبی انجام دهد که سرانجام این ماجرا ابتلا به بیماری دیابت نوع 2 است. به همین دلیل است که یکی از عوارض چاقی، بیماری دیابت نوع 2 می‌باشد، چرا که در یک فرد چاق، چربی‌ها به انسولین اجازه نمی‌دهند تا به گیرنده‌های خود متصل شوند. این اتفاق حتی می‌تواند باعث افزایش اشتها و گرسنگی بیشتر فرد شود. یعنی یک چرخهٔ معیوب که سلامت و زندگی فرد را به خطر می‌اندازد.
ارتباط کاهش وزن با افزایش حساسیت انسولین
با توجه به مطالب یاد شده، اگر افراد دیابتی چاق وزن خود را پایین بیاورند، با کم شدن بافت چربی اضافه، سطح گیرنده‌های سلولی دوباره آزاد می‌شوند و مشکل سوخت‌رسانی به سلولها برطرف می‌گردد. این کاهش چربی‌ها یا همان چربی‌سوزی می‌تواند از طرق مختلفی اتفاق بیفتد. اما دو مورد از کاربردی‌ترین روش‌ها، شروع یک دوره رژیم کاهش وزن و ورزش کردن هستند.
با شروع رژیم کاهش وزن، روز به روز از حجم چربی‌های بدن کم می‌شود و وضعیت حساسیت به انسولین بهبود می‌یابد. به طوری که 5 درصد کاهش وزن می‌تواند، یک درصد از میزان HbA1C(یکی از شاخص‌های میزان قند خون) را کم کند.
همینطور زمانیکه شما ورزش می‌کنید میزان سوخت و ساز سلول‌های بدن بالا می‌رود و همین مسئله منجر به نیاز بیشتر سلولها به منبع انرژی یا همان سوخت می‌شود. این افزایش نیاز، سلول را وادار به افزایش تعداد گیرنده‌های سلولی می‌کند و در واقع سلولها از این طریق بر بافت چربی که سطح گیرنده‌ها را پوشانده بود، غلبه می‌کنند و درنتیجه انسولین می‌تواند دستور ورود مواد مغذی را صادر کند. نتیجهٔ همین این اتفاقات، افزایش حساسیت به انسولین یا به نحوی کاهش مقاومت به آن است که کمک شایانی به مبتلایان به بیماری دیابت نوع 2 می کند.
منبع: کتاب فیزیولوژی پزشکی گایتون و KRAUSE’S FOOD & THE NUTRITION CARE PROCESS
