دیابت چیست؟ (بررسی انواع، نحوه پیشگیری و درمان)

دیابت (Diabetes) چیست؟ چگونه به بیماری دیابت مبتلا می‌شویم؟ آیا در خطر ابتلا به دیابت هستیم؟ پیشگیری و درمان دیابت چطور ممکن است؟

شاید این سوالات برای شما هم پیش آمده باشد. دیابت که بیماری قند هم نامیده می‌شود شایع‌ترین اختلال متابولیکی در دنیای امروزه است و هزینه‌های مادی و معنوی فراوانی برای بسیاری از افراد مبتلا به آن می‌تواند داشته باشد.

در این مطلب از ژن سبز به بررسی کامل بیماری دیابت، انواع آن، عوامل خطر، عوارض، شیوع و مراقبت پزشکی در این بیماری می پردازیم، تا تمام سوالات پیش آمده برای شما را پاسخ دهیم.

فهرست آنچه در ادامه خواهید خواند:

• دیابت چیست؟
• انواع دیابت
• روش تشخیص دیابت
• علائم بیماری دیابت
• عوارض جانبی دیابت
• شیوع دیابت
• مراقبت پزشکی بیماری دیابت

دیابت چیست؟

هنگامی‌که گلوکز یا قند وارد جریان خون می‌شود، مقدار مناسبی انسولین توسط پانکراس (لوزالمعده) آزاد می‌شود که قند خون را کنترل می‌کند. در افراد دیابتی این سیستم کار نمی‌کند، در نتیجه باعث افزایش قند خون شده و به آن هایپرگلایسمی می‌گویند. هایپرگلایسمی یا افزایش قند خون، در ابتدا در قند خون پس از صرف غذا بروز می‌کند و با پیشرفت بیماری، در قند خون ناشتا نیز خود را نشان می‌دهد.

انواع دیابت

دیابت بر اساس معیارهای انجمن دیابت آمریکا به چهار گروه طبقه‌بندی می‌شود که در هر گروه از این بیماری عوامل خطر متعددی وجود دارد. نوع چهارم دیابت به تازگی توسط انجمن دیابت آمریکا به انواع دیابت اضافه شده است. برای اطلاع از شیوع دیابت در تمام نقاط دنیا، می‌توانید به سایت انجمن بین الملی دیابت یا IDF مراجعه کنید.

دیابت نوع 1

دیابت نوع یک ناشی از تخریب سلول‌های بتا پانکراس می‌باشد و معمولاً منجر به نقص کامل در ترشح انسولین در تمام طول عمر فرد می‌شود. در ایران تنها 11% از کل بیماران دیابتی را بیماران دیابت نوع 1 تشکیل می‌دهند.

بیشتر افراد درگیر با این بیماری کمتر از 20 سال سن دارند اما این بیماری ممکن است در هر سنی بروز پیدا کند. بیشتر افراد مبتلا به این نوع دیابت نیاز به تزریق انسولین جهت کنترل بیماری خود دارند.

عوامل خطر برای دیابت نوع 1

اگرچه علت دقیق دیابت نوع 1 ناشناخته است، اما عوامل خطر این بیماری عبارت‌اند از:

1. سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر دارای دیابت نوع 1 باشد، خطر ابتلا در فرد افزایش می‌یابد.
2. فاکتورهای محیطی: شرایطی مانند قرار گرفتن در معرض بیماری‌های ویروسی ممکن است در دیابت نوع 1 نقش داشته باشد.
3. حضور سلول‌های سیستم ایمنی بدن (آنتی‌بادی‌ها): گاهی اوقات اعضای خانواده افراد مبتلا به دیابت نوع 1 برای وجود آنتی‌بادی‌های دیابتی آزمایش می‌شوند. اگر این آنتی‌بادی‌های خودکار در بدن فرد وجود داشته باشد (خود ایمنی یا آنتی‌بادی‌هایی که علیه اعضای بدن عمل می‌کنند)، احتمال ابتلا به نوع 1 افزایش می‌یابد؛ اما همه‌کسانی که این آنتی‌بادی‌های خودکار را دارند مبتلا به دیابت نمی‌شوند.
4. جغرافیا: در بعضی از کشورها مانند فنلاند و سوئد میزان بالایی از مبتلایان به دیابت نوع 1 وجود دارند.

دیابت نوع 2

دیابت نوع دو معمولاً با پیش‌زمینه مقاومت انسولینی در فرد همراه است. با افزایش سن امکان ابتلا به این بیماری بیشتر می‌شود و بیشتر در افراد بالای 30 سال ایجاد می‌شود. 90-85% بیماران دیابتی مبتلا به این نوع دیابت هستند. چاقی و کم‌تحرکی نقش بسیار مهمی در ابتلا به این بیماری دارند.

محققان به طور کامل علت اینکه چرا بعضی افراد مبتلا به دیابت بارداری و نوع 2 شده و عده ای دیگر به این بیماری مبتلا نمی‌شوند را نمی‌دانند؛ اما  برخی عوامل به طور مشهودی باعث افزایش خطر ابتلا به بیماری دیابت نوع 2 می‌شوند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

عوامل خطر دیابت نوع 2

1. وزن: بافت چربی بیشتر در فرد، مقاومت به انسولین و خطر ابتلا به بیماری دیابت نوع 2 را در فرد افزایش می‌دهد.
2. کم‌تحرکی: فعالیت کمتر، خطر ابتلا به بیماری را در افراد افزایش می‌دهد. فعالیت بدنی به فرد کمک می‌کند تا وزن خود را کنترل کند، علاوه‌بر‌این فعالیت بدنی از گلوکز به‌عنوان انرژی استفاده می‌کند و سلول‌های بدن را نسبت به انسولین حساس‌تر می‌کند.
3. سابقه خانوادگی: اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر شما دارای دیابت نوع 2 باشد، خطر ابتلای شما به دیابت نوع 2 افزایش می‌یابد.
4. نژاد: اگرچه معلوم نیست چرا مردم نژادهای خاص -ازجمله سیاه‌پوستان، اسپانیایی، سرخپوستان آمریکایی – در معرض خطر بیشتری هستند.
5. سن: با افزایش سن خطر ابتلا به دیابت افزایش می‌یابد. این ممکن است به این دلیل باشد که فعالیت بدنی کمتر شده، توده عضلانی کاهش و افزایش وزن اتفاق می‌افتد؛ اما ابتلا به دیابت نوع 2 در میان کودکان، نوجوانان و بزرگسالان نیز افزایش‌یافته است.
6. دیابت بارداری: اگر هنگام بارداری به دیابت بارداری مبتلا شوید، احتمال ابتلا به دیابت پیش از بارداری و دیابت نوع 2 افزایش می‌یابد. همچنین اگر فرد سابقه زایمان کودک با وزن بیش از 4 کیلوگرم داشته باشد، در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 هست.
7. سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS): در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک -یک بیماری شایع که با دوره‌های نامنظم قاعدگی، رشد مو و چاقی همراه است- خطر ابتلا به دیابت نوع 2 بیشتر است.
8. فشارخون بالا: فشارخون بالای 140/90 میلی‌متر جیوه (mmHg) با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2 ارتباط دارد.
9. سطح غیر طبیعی چربی خون: اگر سطح چربی لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا “کلسترول خوب” پایین باشد، خطر ابتلا به دیابت نوع 2 افزایش می‌یابد. تری گلیسیرید نوع دیگری از چربی موجود در خون است. افرادی که سطح بالای تری گلیسیرید دارند خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در این افراد افزایش می‌یابد.

دیابت بارداری

دیابت بارداری یا GDM، دیابت تشخیص داده‌شده در زمان بارداری می‌باشد. این نوع عارضه به‌طور ناگهانی ممکن است در خانم‌های باردار بروز کند. در صورت عدم کنترل، خطر سقط جنین وجود دارد و عوارض جبران‌ناپذیری را ممکن است برای فرد ایجاد کند. زنان باردار مبتلا، پس از زایمان بیشتر در معرض خطر ابتلا به نوع 2 این بیماری هستند.

عوامل خطر برای دیابت بارداری

هر زن بارداری می‌تواند مبتلا به دیابت حاملگی شود، اما برخی از زنان در معرض خطر بیشتری نسبت به دیگران هستند. عوامل خطر برای این نوع بیماری عبارت‌اند از:

1. سن: زنان بالای 25 ساله در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
2. تاریخچه خانوادگی: در افراد مبتلا به پره دیابت ( قند خون در محدوده 125-100) و اگر یک عضو نزدیک خانواده مبتلا به دیابت نوع 2 باشد (مانند یک والد یا خواهر یا برادر) خطر ابتلا به دیابت بارداری افزایش می‌یابد. اگر فرد در دوران بارداری قبلی دچار این عارضه شده باشد، زایمان نوزاد بالای 4 کیلوگرم یا مرگ نوزاد غیرقابل‌توجیه داشته باشد، خطر ابتلا در فرد افزایش می‌یابد.
3. وزن: داشتن اضافه وزن قبل از بارداری خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.
4. نژاد: به دلایلی که روشن نیست، زنان سیاه پوست، اسپانیایی، سرخپوستان آمریکایی احتمال بیشتری دارد که مبتلا به این مشکل شوند.

سایر انواع دیابت

دیابت ناشی از نقص‌های ژنتیکی در عملکرد سلول‌های پانکراس (سلول بتا) یا فعالیت انسولین، بیماری‌های اختلال ترشح اگزوکرین پانکراس مانند فیبروز سیستیک و یا دیابت القا شده ناشی از مصرف برخی داروها مانند ایدز می‌باشد که نیاز به مطالعات بیشتری بر این نوع دیابت است.

روش تشخیص دیابت

درگذشته تشخیص این بیماری که به مرض قند هم معروف است، تنها بر اساس اندازه‌گیری میزان گلوکز پلاسما از طریق تست تحمل خوراکی گلوکز و تست گلوکز ناشتا صورت می‌گرفت.

هم‌اکنون تشخیص این بیماری بر اساس تأیید حداقل یکی از معیارهای زیر صورت می‌گیرد:

• هموگلوبین گلیکوزیله یا HbA1c بالاتر از 5/6 درصد (اندازه‌گیری هموگلوبین گلیکوزیله باید در آزمایشگاه و تحت روش استانداردشده صورت پذیرد)
• قند خون ناشتا یا FBS بالاتر از 126 میلی‌گرم/دسی لیتر (7 میلی مول/لیتر) (برای اندازه‌گیری قند ناشتا حداقل 8 ساعت ناشتایی الزامی می‌باشد.)
• قند خون دوساعته یا IGTT در تست تحمل خوراکی گلوکز بالاتر از 200 میلی‌گرم/دسی لیتر (1/11 میلی مول / لیتر) (این اندازه‌گیری باید طبق دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی و با مصرف 75 گرم گلوکز خوراکی صورت گیرد)
• قند خون تصادفی بالاتر از 200 میلی‌گرم/دسی لیتر (1/11 میلی مول/دسی لیتر) (در بیماران با علائم هایپرگلایسمی یا همان قند خون بالا اندازه‌گیری تصادفی قند خون می‌تواند به‌عنوان معیار تشخیصی مورداستفاده قرار گیرد)

علائم بیماری دیابت

این بیماری می‌تواند همراه با علائم و نشانه‌هایی باشد که شناخت این نشانه‌ها قبل از انجام آزمایش کار راحت‌تری است. ازجمله این علائم مشترک در بین انواع دیابت می‌توان موارد زیر را نام برد:

• افزایش احساس تشنگی
• افرایش احساس گرسنگی
• خشکی دهان
• تکرر ادرار یا عفونت ادراری
• کاهش وزن غیرقابل‌توجیه
• خستگی و ضعف غیرقابل‌توجیه
• تاری دید
• سردرد

عوارض جانبی دیابت

عوارض طولانی‌مدت این بیماری آزاردهنده، به‌تدریج ممکن است در فرد ایجاد شود. در فردی که مبتلاست -کنترل قند خون در فرد کاهش می‌یابد – خطر ابتلا به عوارض بیشتر است. درنهایت، عوارض دیابت ممکن است غیرفعال یا حتی تهدیدکننده زندگی فرد باشد. عوارض احتمالی عبارت‌اند از:

بیماری قلب و عروقی

دیابت به‌طور چشمگیری خطر ابتلا به انواع مشکلات قلبی عروقی، ازجمله بیماری عروق کرونر را با درد قفسه سینه (آنژین)، حمله قلبی، سکته مغزی و باریک شدن شریان‌ها (آترواسکلروز) افزایش می‌دهد. در افراد مبتلا به دیابت احتمال ابتلا به بیماری قلبی یا سکته مغزی افزایش می‌یابد.

آسیب عصبی (نوروپاتی)

قند اضافی می‌تواند به دیواره‌های عروق خونی کوچک (مویرگ‌ها) که اعصاب فرد را به‌خصوص در پاها، غذا رسانی می‌کند آسیب برساند. این آسیب می‌تواند باعث بی‌حسی، سوزش و یا درد شود که معمولاً در انگشتان دست یا انگشتان پا شروع می‌شود و به‌تدریج گسترش می‌یابد

در صورت عدم درمان، ممکن است فرد اعصاب این نواحی را از دست بدهد. آسیب اعصاب مربوط به دستگاه گوارش می‌تواند باعث تهوع، استفراغ، اسهال یا یبوست شود. در مردان، ممکن است این آسیب منجر به اختلالات جنسی شود.

آسیب کلیه (نفروپاتی)

کلیه‌ها حاوی میلیون‌ها رگ‌ خونی کوچک (گلومرول) هستند که مواد زائد را از خون شما دفع می‌کنند. دیابت می‌تواند به این سیستم تصفیه حساس بدن آسیب برساند. آسیب جدی می‌تواند منجر به نارسایی کلیه یا بیماری برگشت‌ناپذیر آسیب حاد کلیه (ESRD) شود که ممکن است نیاز به دیالیز یا پیوند کلیه داشته باشد.

آسیب چشم (رتینوپاتی)

دیابت می‌تواند به عروق خونی شبکیه (رتینوپاتی دیابتی) آسیب برساند که به‌طور بالقوه منجر به کوری می‌شود. دیابت همچنین در بینایی می تواند مشکلات دیگری مانند آب‌مروارید و آب‌سیاه (گلوکوم) را افزایش می‌دهد.

آسیب پا (زخم پای دیابتی)

آسیب عصبی در پا و یا فقر جریان خون به پاها باعث افزایش خطر عوارض مختلف پا می‌شود. در صورت عدم درمان، تاول‌ها و زخم‌های پا می‌تواند عفونت‌های جدی را ایجاد کند که اغلب به‌ندرت بهبود می‌یابند. درنهایت این عفونت‌ها ممکن است باعث نیاز به قطع عضو در فرد مبتلا شود.

مسئله زحم پای دیابتی بسیار گسترده و مفصل است. در مطلبی به طور اختصاصی به “درمان زخم پای دیابتی + علل ایجاد و شیوه شناسایی سریع‌تر آن” پرداخته‌ایم که می‌توانید مطالعه کنید.

مشکلات پوستی

دیابت ممکن است شما را بیشتر در معرض مشکلات پوستی، ازجمله عفونت‌های باکتری و قارچی قرار دهد.

اختلال شنوایی

انواع مشکلات شنوایی در افراد مبتلا به بیماری قند شایع‌تر است.

بیماری آلزایمر

دیابت نوع 2 ممکن است خطر ابتلا به زوال عقل مانند بیماری آلزایمر را افزایش دهد. به علت کنترل قند خون ضعیف‌تر، خطر ابتلای بیشتری به نظر می‌رسد. اگرچه نظریه‌هایی وجود دارد که چگونه این اختلالات به هم مرتبط می‌شوند، اما هنوز هیچ اثری ثابت نشده است.

افسردگی

علائم افسردگی در افراد مبتلا به نوع 1 و نوع 2 این بیماری معمول است. افسردگی می‌تواند بر مدیریت، کنترل و درمان دیابت تأثیر بگذارد.

شیوع دیابت

ســازمان بهداشــت جهــانی (WHO) دیابــت را شایع‌ترین بیماری غدد در جهان می‌داند کـه سـالانه موجـب وقـوع 4 میلیـون مــرگ در جهــان مــی‌شــود. طبــق گــزارش ســازمان بهداشت جهـانی و فدراسیون جهـانی دیابـت، درحالی‌که تعـداد بیمـاران دیـابتی در سـال 2000 مـیلادی کمتـر از 200 میلیون نفر بوده است، این رقم در سال 2015 به بـیش از 382 میلیون نفر رسیده و پیش‌بینی می‌شود تا سـال 2025 بـیش از 300 میلیون بیمار دیابتی در دنیا وجود داشته باشـد و تـا سـال 2035 این تعداد به رقم 592 میلیون نفر برسد!

از هر 20 ایرانـی یـک نفـر بـه دیابـت مبتلاسـت و نیمی از این تعداد اطلاعی از بیماری خود ندارند. هـر 10 ثانیـه یک نفر در جهـان بـه دلیـل عـدم آگـاهی از دیابـت و روش کنترل آن، جان خود را از دست می‌دهد. همچنین هـر 30 ثانیـه یـک نفر در جهان به علت عدم آگـاهی از دیابـت و روش کنتـرل آن، پای خود را از دست می‌دهد!

مراقبت پزشکی در بیماری دیابت

ماهیت مزمن بیماری دیابت نیاز به مراقبت پزشکی و فردی مداوم جهت به تأخیر انداختن عوارض حاد و طولانی‌مدت آن را ایجاد می‌کند. مراقبت پزشکی به‌منظور تعیین نوع دیابت، میزان بروز عوارض، برنامه‌ریزی جهت مدیریت بیماری و فراهم آوردن پایه‌ای جهت مراقبت پیوسته صورت می‌گیرد.

فرد دیابتی باید تحت نظر گروهی متشکل از پزشک، پرستار، رژیم‌شناس، داروساز و متخصص سلامت روان باشد و مدیریت و کنترل بیماری در ارتباط با تیم مراقبتی، خانواده و خود فرد صورت پذیرد. میزان پایبندی به روش‌های درمانی (رژیم‌درمانی، دارودرمانی و انسولین درمانی) به‌عنوان جزئی از مدیریت بیماری در مراقبت پزشکی مطرح می‌شود و در ارتباط با کنترل قند خون می‌باشد.

کنترل و درمان بیماری دیابت

شواهد زیادی نشان می‌دهد که تغییرات سبک زندگی می‌تواند به پیشگیری و کنترل این بیماری مرموز و وحشتناک کمک کند. ازجمله این تغییرات، رسیدن به وزن مناسب، انجام فعالیت بدنی متوسط و داشتن یک رژیم غذایی متعادل است.

کاهش وزن منجر به بهبود مقاومت به انسولین و کاهش فشارخون می‌شود. فعالیت بدنی نیز علاوه بر کاهش وزن، منجر به کاهش فشارخون، کاهش سرعت استراحت قلبی و افزایش حساسیت به انسولین می‌گردد.

می‌توانید برای اطلاعات بیشتر در این مورد، مطلب درمان دیابت با ورزش در مجله ژن سبز را مطالعه کنید.

از طرف دیگر، برنامه غذایی متعادل و مغذی در کاهش ریسک فاکتورهای بیماری‌های قلبی عروقی مؤثر و برای سلامتی ضروری است. البته برخی از انواع دیابت در موارد حادتر نیاز به دارودرمانی از جمله مصرف داروهای کنترل قند خون و یا تزریق انسولین می‌شود.

 به عنوان نکته پایانی می توان گفت همیشه پیشگیری بهتر از درمان بوده است. بهتر است عوامل خطر این غول وحشتناک را در نظر گرفته و از ابتلا به آن پیشگیری کنیم.

تیم ژن سبز این امکان را برای شما عزیزان در نظر گرفته است تا بتوانید به صورت آنلاین، برنامه‌های کامل غذایی و ورزشی برای کنترل و یا پیشگیری دیابت دریافت کنید.

این برنامه‌ها به صورت کاملا اختصاصی با توجه به اطلاعات و شرایط خاص شما از جمله شرایط فیزیکی، سبک زندگی، بیماری‌ها، مشکلات و… تنظیم می‌شوند.

متخصصانی که در این زمینه کاملا مجرب و کارآزموده هستند تنظیم این برنامه‌ها را بر عهده دارند و در طول اجرای برنامه‌ها کاملا وضعیت شما توسط متخصصین و پشتیبان چک می‌شود.

برای این کار می‌توانید از اپلیکیشن سبک استفاده کنید.

روی عکس زیر کلیک کنید تا اطلاعات بیشتری درمورد این برنامه هوشمند نصیبتان شود.

یا اگر می‌خواهید به صورت مستقیم نسخه اندرویدی اپلیکیشن سبک را نصب کنید و یا برای دستگاه آیفون (ios) از نسخه تحت وب اپلیکیشن سبک استفاده کنید.